Wat is een complottheorie?

Een complottheorie (of samenzweringstheorie) is een opvatting of aanname waarin gesteld wordt dat een bepaalde gebeurtenis, ontwikkeling of toestand op sociaal, politiek of economisch gebied het resultaat is van een samenzwering tussen twee of meer personen of groeperingen.

Volgens zulke theorieën spannen immorele en voor niets terugdeinzende individuen of groeperingen heimelijk samen om hun kwalijke doelen te realiseren.

Klooster complot van Philip Jackson, met op de achtergrondSerenissima.

Omschrijving

In de volksmond is een complottheorie elke onconventionele theorie over verschijnselen of gebeurtenissen die naast onconventioneel ook ongefundeerd of irrationeel is. In deze vorm speelt geen echt complot een rol. Zo'n 'complottheorie' is dan slechts een verdenking van ondergrondse activiteiten, zonder voldoende bewijs. Als iemand iets een 'complottheorie' noemt, betekent dat in de praktijk meestal ook dat hij de theorie als onbewezen, als zeer onwaarschijnlijk, of met zekerheid als onjuist ziet. Complottheorie is daarom per definitie een subjectief begrip.

Complottheorieën zeggen in het algemeen dat een bepaald verschijnsel of een bepaalde gebeurtenis - bijvoorbeeld een moord, een revolutie, of zelfs het falen van een product - niet alleen werd veroorzaakt door zichtbare activiteiten van politieke krachten of marktwerking, maar vooral door ondergrondse manipulatie.

Complottheorieën zijn veelal te herkennen aan het feit dat de zogenaamde bewijsvoering voor het bestaan van de betreffende theorie grotendeels en vaak geheel uit vragen bestaat. De gangbare verklaring voor de waarneming wordt in twijfel getrokken zonder dat verifieerbare feiten om de complottheorie te onderbouwen worden aangedragen.

Bekende complottheorieën

Nederland en België

• De Nederlandse politicus Pim Fortuyn zou uit de weg zijn geruimd door inlichtingendiensten.
• De 'Mannen met witte pakken' bij de Nederlandse Bijlmerramp zouden agenten van de Israëlische geheime dienst Mossad zijn geweest.
• Atlete Foekje Dillema zou door een samenzwering van atleten en bestuursleden van de KNAU uit de hardloopcompetitie zijn gezet.
• De dood van de Belgische koning Albert I tijdens een bergklimexpeditie zou geen ongeluk zijn geweest, maar moord, uitgevoerd door Duitse spionnen.
• In de jaren zeventig werden in België de zogenaamde Roze Balletten georganiseerd. Dit zouden seksfeesten zijn geweest waar verschillende hoge ambtenaren en politici bij aanwezig waren. Er zouden ook minderjarigen en drugs bij betrokken zijn geweest. Bepaalde ondergrondse organisaties zouden de betrokkenen later hebben afgeperst.
• De Bende van Nijvel, een misdadige organisatie die België tijdens de jaren tachtig teisterde, zou politieke belangen hebben gehad. Zezou met deze terreur de Belgische staat hebben willen destabiliseren en de bevolking hebben willen motiveren om voor extreemrechtse partijen te stemmen.
• Alle verdachten in de Zaak-Dutroux zouden van hogerhand bescherming hebben genoten.

Internationaal

• Protocollen van de wijzen van Sion: Deze tekst zou het bewijs vormen dat de joodse/zionistische gemeenschap werelddominantie nastreeft en respectievelijk het christendom, de islam, de Palestijnse staat en de westerse beschaving in het algemeen wil vernietigen. De complottheorie werd later overgenomen door antisemitische kringen in tsaristisch Rusland en Nazi-Duitsland. Alhoewel al herhaaldelijk is bewezen dat deze tekst pure fabricatie is wordt ze nog steeds door antisemieten in neonazistische, blanke suprematisten en bepaalde islamfundamentalisten aangehaald om hun haat te verantwoorden.
• Holocaustontkenning: Ondanks de overvloed aan documentatie en bewijsmateriaal zijn er nog steeds vele racistisch en antisemitisch geïnspireerde organisaties en personen die deholocaust in twijfel trekken. Ook over andere genocides uit de wereldgeschiedenis, zoals bijvoorbeeld de Armeense genocide, zijn er landen, mensen en organisaties die beweren dat deze wandaden pure propaganda zijn.
• De Rooms-katholieke Kerk zou documenten verborgen houden die bewijzen dat Jezus zelf beweerde dat hij niet goddelijk was. Ook zouden ze achterhouden dat Christus getrouwd was met Maria Magdalena en ook nakomelingen had. Dit laatste verhaal is gepopulariseerd door Dan Brown's roman De Da Vinci Code.
• Er zou ooit een vrouwelijke paus zijn geweest, Pausin Johanna, maar het Vaticaan heeft er alles aan gedaan om haar bestaan in twijfel te trekken.
• Dolkstootlegende: Duitsland zou de Eerste Wereldoorlog hebben verloren omdat hun linkse regering opdracht gaf de strijd te staken, terwijl het leger eigenlijk nog niet volledig verslagen was. Dit verhaal was vooral erg populair tijdens het interbellum in de rechts-conservatieve kringen in Duitsland en werd later uitgebuit door de nazi's. In werkelijkheid waren het juist de hoge militairen geweest die het initiatief tot overgave namen.
• Ufo-complot: De (meestal Amerikaanse) regering zou het bestaan van ufo's geheim houden. Het zou om geheime militaire toestellen gaan, gemaakt met nazitechnologie (zie ook nazi-ufo). Een variant hierop beweert dat de regering een akkoord sloot met 'aliens', waarbij men toestond dat ze mensen ontvoerden en gebruikten voor onderzoek in ruil voor informatie over hun geavanceerde buitenaardse technieken. Een ander verhaal houdt dan weer vol dat er tijdens het Roswellincident een neergestorte UFO werd gevonden mét buitenaardse wezens, maar dat de overheid dit geheim houdt.
• De top van de financiële wereld, vooral de leiding van de grote banken, aandelenhandelaren, verzekeringsmaatschappijen en investeringsmaatschappijen, houdt de wereld en haar politieke kopstukken in een ijzeren greep (vaak door politieke leiders lucratieve baantjes in het bedrijfsleven in het vooruitzicht te stellen na hun politieke carrière maar wel op voorwaarde dat ze de banken hun gang laten gaan) waardoor de gevolgen en kosten van de financiële crisis, grotendeels veroorzaakt door diezelfde financiële bedrijven, afgewenteld worden op de belastingbetalende burgers in plaats van dat de banken zelf en hun bonus-vangende managers worden aangepakt. De banken zouden ook beheerst worden door een klein aantal machtige families. Meestal worden nog steeds de Rothschilds genoemd als de machtigste familie in de bankenwereld.
• De Illuminati: Een geheime organisatie die streeft naar een Nieuwe Wereldorde, waarin zij uiteindelijk alle politieke en economische macht in handen hebben. Ook over andere geheime genootschappen, zoals de vrijmetselaars, Skull and Bones, Opus Dei,.. worden soortgelijke verhalen verteld.
• De Bilderbergconferentie en Operatie Gladio zijn een complot ter voorbereiding van een Nieuwe Wereldorde.
• De Codex Alimentarius is een organisatie die uit is op wereldoverheersing.

De 'wapperende' Amerikaanse vlagna de landing op de maan.

• Complottheorieën rond de Apollo-maanlanding: De maanlanding zou in scène gezet zijn in een tv-studio.
• Complottheorieën over de terroristische aanslagen op 11 september 2001: De Amerikaanse regering zou zelf de aanslagen van 11 september 2001 hebben georganiseerd.
• Theorieën over de moord op president Kennedy: President John F. Kennedy werd vermoord in opdracht van de maffia, KGB, CIA, Fidel Castro, etc.
• Het Britse koningshuis zou het auto-ongeluk van prinses Diana hebben geregeld.
• Actrice Marilyn Monroe zou vermoord zijn in opdracht van de Amerikaanse regering.
• Terroristen Andreas Baader, Gudrun Ensslin en Jan-Carl Raspe zouden geen collectieve zelfmoord hebben gepleegd in hun cel, maar zouden door de gevangeniscipiers zijn vermoord, onder druk van de West-Duitse regering.
• Rockzanger Kurt Cobain zou geen zelfmoord hebben gepleegd, maar werd vermoord in opdracht van zijn vrouw Courtney Love.
• Rockzanger John Lennon zou zijn vermoord in opdracht van de Amerikaanse overheid. Ook rond de vroege, onverwachte en/of mysterieuze dood van andere beroemdheden (Robert Kennedy, Malcolm X, Martin Luther King,...) wordt wel eens de Amerikaanse regering of een geheim genootschap als dader aangewezen, meestal omdat de beroemdheid 'te veel wist.'
• Aids zou, al dan niet per ongeluk of opzettelijk, door wetenschappers in een laboratorium zijn gemaakt om de Afro-Amerikaanse bevolking en/of homo's massaal uit te moorden.
• Vliegtuigen verspreiden om onduidelijke redenen, zoals beïnvloeding van het weer, zogenaamde chemtrails.
• De twijfel aan de dood van Osama bin Laden.
• De ontelbare beroemdheden die hun dood in scène zouden hebben gezet en ergens op een onbekende plaats in anonimiteit verder leven, zoals Tupac Shakur, Elvis Presley, Adolf Hitler,Bruce Lee, Jim Morrison, Michael Jackson,...

Er is veel literatuur rond samenzweringstheorieën en er zijn ook vele sites op het Internet aan gewijd. De belangrijkste zijn onder meer Anthony Hilder, Matthew James Bellamy van de bandMuse, David Icke, Jack Otto, Micha Kat en Alex Jones. De zogenaamde 'feiten' en interpretaties zijn echter niet altijd geloofwaardig. Het is dan ook aangeraden om alles kritisch door te nemen en absoluut ook andere bronnen te raadplegen. Meestal roemen de auteurs van deze samenzweringstheorieën zichzelf als experts in de materie, terwijl hun theorieën vaak worden tegengesproken door feiten die wetenschappelijk zijn aangetoond of eenvoudig kunnen worden nagetrokken na raadpleging bij officiële archieven. Ook hun zogenaamde curriculum vitae, werkervaring of diploma blijkt wel eens niet overeen te komen met de werkelijkheid.

Satire

• Bielefeldcomplot (satire op complottheorieën): De Duitse stad Bielefeld bestaat niet, is een verzinsel van inlichtingendiensten.

Theorieën en verklaringen

De psychologie van complottheorieën

De mens is van nature uit geneigd om mysterieuze gebeurtenissen trachten te verklaren. Zeker als ze een emotionele impact hebben. Wanneer een directe oorzaak ontbreekt of er onvoldoende achtergrondgegevens voorhanden zijn slaat men automatisch zelf aan het speculeren. Men probeert dan allerlei informatie over de geheimzinnige of onopgeloste kwestie te verzamelen en aan elkaar te linken. Op basis hiervan zoekt men dan een bevredigende theorie, meestal beïnvloed door hun eigen persoonlijke overtuigingen. Er wordt ook steevast een groepering of persoon gezocht die baat zou hebben bij het mysterie. Meestal hebben de aanhangers reeds vooroordelen of wantrouwen tegenover deze figuur of instantie en gebruiken ze hen simpelweg als zondebok. Er wordt dan automatisch van uitgegaan dat deze mensen tot alles in staat zijn. Aanhangers gaan dan ook enkel akkoord met deze wilde geruchten omdat hun eigen vooroordelen erdoor bevestigd worden.

De meeste complottheorieën missen voldoende betrouwbare informatie en/of overtuigende bewijzen. Dit kan te wijten zijn aan een gebrek aan persvrijheid in ondemocratische landen.^[2] Of omdat de verdachte groepering of persoon weigert in te gaan op vragen en geruchten omtrent de kwestie. Het Internet speelt tegenwoordig een belangrijke rol om deze complottheorieën internationaal te verspreiden. Geruchten zijn snel online gezet en meestal is het niet zo eenvoudig na te gaan waar het bericht vandaan komt. Mensen die de theorie lanceren beweren vaak experts in de materie te zijn of een voormalige medewerker die echter wroeging kreeg. Vaak is de persoonlijke achtergrond van deze mensen al even twijfelachtig en onbetrouwbaar als hun theorieën zelf. Complottheorieën zijn zelden wetenschappelijk gefundeerd. Bepaalde beweringen zijn soms fysiek onmogelijk en/of negeren belangrijke nuances, details en andere feiten. Het hoge sensatiegehalte en de vaak extreme speculaties contrasteren meestal sterk met wat er in werkelijkheid gebeurd is. Slechts weinig aanhangers proberen de theorieën zelf verder te onderzoeken. Ook al wordt de complottheorie tegengesproken door duidelijke bewijzen, dan nog blijven velen er hardnekkig in geloven. Hun typische verdediging is dat deze bewijzen ook allemaal mediamanipulatie zijn en degene die hen tracht in te lichten óók in het complot zit.

Karl Popper en de falsifieerbaarheid van theorieën

Karl Popper poneerde dat wetenschap is gedefinieerd als een set van hypothesen die kunnen worden gefalsifieerd. Een hypothese is falsifieerbaar als er een experiment te verzinnen is waarvan men van tevoren kan aangeven bij welke uitkomst het bewezen is dat de hypothese onjuist is. Metafysische en onwetenschappelijke theorieën en hypothesen kennen zulke experimenten niet. Mensen die kritisch staan tegenover complottheorieën merken vaak op dat deze niet falsifieerbaar zijn, en dus niet wetenschappelijk. Dit is juist; het is een logisch gevolg van de manier waarop een complottheorie tot stand komt. Vaak liggen er aan een complottheorie waarnemingen ten grondslag die niet uitgebreid gepreciseerd zijn. Wanneer men bij een experiment de waarneming niet kan reproduceren wordt dat verklaard doordat men niet onder de juiste omstandigheden zou hebben gehandeld. Hierbij wordt niet noodzakelijkerwijs aangegeven waar het verschil door wordt veroorzaakt. Dit maakt het onmogelijk om de complottheorie omver te werpen. Om dit aan te tonen verzint men wel eens een loze complottheorie, die men vervolgens met alle mogelijke soorten 'bewijs' ondersteunt. Zo dook in de jaren negentig het Bielefeldcomplot op, een theorie dat de Duitse stad Bielefeld in werkelijkheid niet zou bestaan.

De psychologie van paradigmaverschuiving

Het merendeel van de complottheorieën is, net als met de meeste overige theorieën door de eeuwen het geval was en is, niet juist. Historisch gezien zijn de meeste theorieën inmiddels door de feiten achterhaald. Waarschijnlijk vanuit een basisbehoefte aan zekerheid en vastigheid gaat men er desondanks het liefst van uit dat al onze huidige theorieën kloppen, en hooguit nog verder verfijnd moeten worden. Toch is het tempo waarin wetenschappelijke 'zekerheden' worden vervangen door nieuwe inzichten nog nooit zo hoog geweest als in de afgelopen decennia.

Men is zo overtuigd van het eigen wereldbeeld, dat men feiten die daar niet in schijnen te passen (anomalieën) gedurende zeer lange tijd negeert of anders probeert te interpreteren. De op den duur onvermijdelijke aanpassing van het wereldbeeld, wanneer dit gefalsificeerd is geraakt door de anomalieën, is een vaak een groepsproces waarvan de timing niet goed voorspelbaar is. Onderzoekers die met alternatieve theorieën komen worden vaak weggehoond, tot hun zaak dermate duidelijk is dat men zich niet meer kan voorstellen of herinneren dat men er ooit anders over dacht. 

Bron: WIKI